Để tìm hiểu về Tanizaki Junichiro, hẳn là còn nhiều tác phẩm nổi tiếng khác hơn là truyện ngắn này. Nhưng đối với tôi, “Con mèo, Shozo và hai người đàn bà” sẽ là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của Tanizaki mà tôi từng đọc. Nó xóa đi hoàn toàn những hoài nghi của tôi về tài năng của tác giả.
Câu chuyện lấy bối cảnh trong một gia đình lộn xộn: Đôi vợ chồng mới cưới, một người mẹ chồng, và một nàng dâu vừa bị hắt hủi, cùng với một chú mèo. Biết được tình cảm của người chồng cũ với chú mèo, Shinako – người vợ cũ – quyết tâm giành được chú mèo về với mình, với âm mưu chia rẽ tình cảm đôi vợ chồng kia và cô có thể quay lại gia đình. Tưởng chừng là một kế hoạch đơn giản và trên thực tế, Shinako đã nhanh chóng đem được chú mèo Lily về nhà mới của mình, nhưng xuyên suốt quá trình đó, từng người trong gia đình lại bộc lộ ra những suy tư rất riêng về mối quan hệ giữa họ và từng thành viên trong gia đình. Và rồi, khi họ vốn căm ghét nhau, hay ba người đàn bà đều căm ghét chú mèo tội nghiệp, từ tình huống đó, họ lại có thời gian để quan sát và thấu hiểu hơn về cách họ đã chung sống, đối xử với nhau ra sao trong suốt thời gian qua. Câu chuyện kết thúc bằng khung cảnh Shozo lén lút tới nhà vợ cũ để được gặp Lily, ngạc nhiên trước sự chăm sóc ân cần của cô với chú mèo mà cô từng bạc đãi, nhận ra chính anh mới là người đã nhu nhược không dám giữ Lily đi và gián tiếp đuổi cô vợ cũ ra khỏi nhà, rồi lại hấp tấp tìm đường lui khi biết Shinako sắp quay trở lại.
Tại sao Shozo lại yêu quý chú mèo Lily tới mức, khi lén lút trốn trong bụi rậm nhà Shinako để có thể trông thấy chú sau bao ngày xa cách, anh còn cảm thấy bồn chồn, rung cảm như chưa bao giờ hẹn hò, xa cách với người yêu? Tại sao Shinako lại vấn vương gia đình nơi người mẹ chồng luôn khắc khẩu, người chồng thì nhu nhược, vô tích sự, mà chính cô lại còn phải lao động nuôi sống gia đình? Tại sao bà mẹ chồng O-rin luôn hằm hè với Shinako trong từng tiểu tiết, nhưng lại hạ mình để giặt đồ lót cho người con dâu mới?
Để xây dựng ra những nhân vật thật sống động qua những tâm tư, tình cảm và góc nhìn riêng của họ, đồng thời xây dựng được cốt truyện với những chi tiết chắp vá, lan man đặc trưng và vẫn giữ được tính hợp lý, đó là cái tài và phong cách của Tanizaki.
Và điều gì trong tác phẩm đã xóa đi mọi hoài nghi của tôi với tài năng tác giả? Có lẽ là bởi đây là một tác phẩm hiếm hoi viết về đời sống vợ chồng của Tanizaki mà tuyệt nhiên không có một chút chi tiết gợi dục – một điều luôn được nhắc tới trong các tác phẩm khác và khiến cho ông luôn bị chỉ trích là “suy đồi”, “bệnh hoạn”. Hơn cả, đó vẫn là giá trị nhân văn sâu sắc theo cách truyền tải của Tanizaki Junichiro, khi ông luôn có những trải nghiệm và quan sát thật tinh tế trong hôn nhân, gia đình hay những mối quan hệ thân cận nhất, để có thể nói ra những điều không ai dám nói, và viết ra những điều chưa ai dám viết.
Ảnh minh họa: Noon (Hi kokonotsu no toki), Utagawa Kuniyoshi (1821-23)
viết trên fanpage what the book. 16/6/2021.